De dramadriehoek begrijpen en doorbreken

De dramadriehoek is een model om negatieve gedragspatronen in conflict situaties zichtbaar te maken. Je kunt dit model zelf gebruiken om negatief en destructief gedrag te herkennen bij jezelf en anderen. Door deze situaties te herkennen, kun je de dramadriehoek doorbreken.

In dit artikel leer je de rollen in het model herkennen en te doorbreken. Je krijgt antwoord op de volgende vragen:

• Hoe kom je in de dramadriehoek terecht?
• Hoe blijf je uit de dramadriehoek?
• Hoe ga je om met een slachtoffer?
• Hoe ga je om met een aanklager?
• Hoe blijf je uit de redderrol?
• Hoe doorbreek je de dramadriehoek en ga je naar de winnaarsdriehoek?

In dit artikel:

• Wat is de dramadriehoek?
• Het slachtoffer
• Hoe herken je het slachtoffer?
• De redder
• Hoe herken je de redder?
• De aanklager
• Hoe herken je de aanklager?
• De reactie van de omstanders
• Rollen in de dramadriehoek zijn uitwisselbaar
• Wat is het drama in de dramadriehoek?
• De dramadriehoek doorbreken
• Van dramadriehoek naar Winnaarsdriehoek

Wat is de dramadriehoek?

De dramadriehoek bestaat uit drie rollen in een gesprek of situatie, die leiden tot negativiteit en niet-effectieve communicatie; het slachtoffer, de redder en de aanklager. De rollen houden elkaar in stand en leveren vaste patronen in de communicatie op.

Welke rol iemand ook inneemt; het leidt niet tot een positieve oplossing of situatie. Er zijn overigens niet precies 3 personen nodig om de rollen te vervullen Deze driehoek vol drama kan ontstaan in teams op het werk, maar ook in partnerrelaties.

Door de rollen in de dramadriehoek te herkennen kun je de dramadriehoek gaan doorbreken.

Het slachtoffer

Iemand in de slachtofferrol, herken je aan een houding van machteloosheid en passiviteit. Alles zit tegen en het slachtoffer vindt zelf dat hij er niets aan kan doen. Het slachtoffer kan niet, wil niet, durft niet, snapt niet, heeft de middelen niet. Kortom: een slachtoffer kenmerkt zich door een grote klaagzang en neemt geen verantwoordelijkheid voor eigen gedrag.

Wanneer een slachtoffer hulp krijgt aangereikt zal die vakkundig worden afgeslagen. Dat zou immers betekenen dat het slachtoffer zelf iets kan doen om de situatie te verbeteren en dus verantwoordelijkheid kan nemen. Dat wil het slachtoffer niet.

Door de slachtofferrol aan te nemen, zal de persoon in kwestie:

• geen keuzes en beslissingen maken
• eigen verantwoordelijkheden uit de weg gaan
• lastige vragen en situaties uit de weg gaan of uit stellen

Hoe herken je het slachtoffer?

Typische woorden of gedragingen voor een slachtoffer zijn:

• “Ja, maar ik kan/wil/durf/snap niet…”
• “Ik kan er niets aan doen, want…”
• Een laag gevoel van eigenwaarde

De redder

De redder wil iets of iemand te redden hebben. Een redder geeft ongevraagd hulp en advies. Een redder probeert de last en verantwoordelijkheden van een ander over te nemen. Het geeft de redder een goed gevoel. Het lijken goede bedoelingen, maar hiermee biedt de redder niet de juiste hulp.

Door de problemen van een slachtoffer op te lossen, blijft het voor een slachtoffer mogelijk om in diens rol te blijven. Tegelijkertijd voelt de redder zich goed, want die wordt zo de held van de dag. Zo kan een patroon ontstaan dat zichzelf in stand houdt.

Ook is de kans groot dat door dit gedrag de redder anderen van zich afhankelijk maakt en hij zelf onmisbaar wordt.

De redder heeft de behoefte om van betekenis te zijn voor een ander. Maar door zich op een ander te richten, kan de redder de eigen problemen uit de weg gaan.

Hoe herken je de redder?

Typische woorden of gedragingen van een redder zijn:

• “Kom maar, laat mij het maar doen”
• “Het is in jouw eigen belang als je…”
• “Je kunt beter…”
• ” Wat zou je toch moeten zonder mij”

De Aanklager

De aanklager weet haarfijn aan te wijzen waar anderen de mist in gaan. Verwijten, boosheid en betutteling horen bij de rol van de aanklager. Een boze aanklager wijst redders en slachtoffers op hun zwakke plek en wil ze een schuldgevoel aanpraten. Dit gedrag geeft de aanklager een goed gevoel. De aanklager voelt zich beter dan anderen.

Wanneer iemand in de rol van aanklager zit draagt niet bij aan een oplossing, maar richt de pijlen op de redder en/of het slachtoffer. Door de aandacht op anderen te richten, hoeft een aanklager eigen problemen, tekortkomingen of angsten niet onder ogen te komen.

Hoe herken je de aanklager?

Typische woorden of gedragingen van een aanklager zijn:

• “Ik heb je toch gewaarschuwd?”
• “Dan moet je het zelf maar weten”
• “Na alles wat ik voor je gedaan heb, doe je me dit aan?”
• “Heb je nu je zin? Door jou zitten we nu met de gebakken peren.”

De reactie van de omstanders

Wanneer alle drie de rollen ingevuld zijn, ontstaat een giftige cocktail van negativiteit. Zowel voor de betrokkenen als voor de omstanders. Omstanders willen hun vingers er niet aan branden en bemoeien zich er dus liever niet mee.

Rollen in de dramadriehoek zijn uitwisselbaar

De rollen in het model zijn onderling uitwisselbaar. Dat betekent dat een persoon verschillende rollen kan invullen. Zo kan slachtoffer snel veranderen in aanklager:

“Jij zou toch dat overleg voorzitten zodat ik mijn werk af kon maken? Wat heb ik daar nou aan als ik alsnog zelf moet notuleren?”

De redder heeft het slachtoffer hulp geboden. Door de hulp is er geen slachtoffer meer (nodig), en voor je het weet is het slachtoffer de aanklager geworden.

De redder kan hierdoor ook in de aanklager rol gaan zitten: “Mooi is dat, na alles wat ik voor je gedaan heb, krijg ik dit te horen?”. De redder kan ook switchen naar slachtoffer: “ja, maar ja, ….ik kon niet…”.

Wat is het drama in de dramadriehoek?

Geen van de betrokkenen nemen verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag. De Aanklager en de Redder vinden zich beter dan de anderen, terwijl het Slachtoffer zich juist minder voelt. Op die manier is het onmogelijk om gelijkwaardig met elkaar te communiceren. Het gevolg is een patroon van negativiteit en machteloosheid dat zichzelf in stand houdt.

Vaak richt de discussie zich op de inhoud, in plaats van het proces of de onderlinge relatie, wordt het moeilijk om uit deze negativiteit te raken. Maar gelukkig is het wel mogelijk om de dramadriehoek te doorbreken.

Word lid van TJIL en krijg toegang tot alle video’s over communicatie- en gesprekstechnieken en veel andere onderwerpen. Ook kun je meedoen met de online live sessies! Start nu de gratis proefperiode!

De dramadriehoek doorbreken

Je kunt een situatie als deze pas doorbreken als je die eerst herkent. De rollen en voorbeelden in dit artikel zijn bewust extra scherp neergezet om het onderscheid goed uit te leggen. In de praktijk zijn de woorden en gedragingen vaak subtieler.

Als omstander kun je situaties van een afstandje observeren, zonder dar je zelf direct betrokken bent. Maar het is natuurlijk ook mogelijk dat je zelf onderdeel bent van dit gedragspatroon. De dramadriehoek is zo herkenbaar omdat we er allemaal weleens mee te maken krijgen.

Wanneer jij je bewust bent van jouw rol in de driehoek, kun je een manier vinden om die te doorbreken. Het doorbreken van de dramadriehoek doe je door bewust je woorden en houding te kiezen.

Een paar tips:

• Hou het werkelijke doel voor ogen, voorkom ‘politiek bedrijven’ of roddelen
• Zorg dat je niet meegezogen wordt in dit rollenspel, door de toon en houding van anderen te observeren
• Neem je eigen verantwoordelijkheid en spoor anderen aan dat ook te doen.
• Maak discussies niet persoonlijk.
• Neem geen taken of problemen over van mensen die dat prima zelf aankunnen.

Zo worden negatieve communicatiepatronen doorbroken en omgebogen naar constructieve communicatie.

Van dramadriehoek naar winnaarsdriehoek

De winnaarsdriehoek is de positieve tegenhanger van de dramadriehoek. In de winnaarsdriehoek zijn de negatieve rollen vervangen door constructieve en positieve gedragskenmerken. Communicatie vindt plaats op een gelijkwaardige manier. De betrokkenen gaan op een volwassen manier met elkaar om.

De positieve versie van de slachtoffer rol is die van iemand die open en realistisch is. Door te weten en te accepteren wat je wel en niet kunt of weet, kun je ook om de hulp vragen. Hulp vragen en accepteren betekent dat je jouw verantwoordelijkheid niet uit de weg gaat.

Hoe blijf je uit de reddersrol?

De rol van de redder verandert naar een coachende rol. Door te vragen hoe een ander geholpen kan worden, kun je een ander helpen zonder dat iemand afhankelijk wordt van je. Door te vragen, te luisteren en te begrijpen help je een ander vertantwoorlijkheid te nemen.

In een coachende rol ga je dus op een andere manier met een slachtoffer om: Je kunt je hulp aanbieden, maar laat de beslissing bij degene die hulp vraagt of nodig heeft. Zo biedt een coach de juiste hulp.

De aanklager wordt een oplosser. De verwijten en wijzende vinger worden vervangen door een assertieve en oplossingsgerichte houding. In deze rol help je iemand een probleem op te lossen zonder hem of haar een schuldgevoel te geven.

De winnaarsdriehoek helpt om de dramadriehoek te doorbreken.

Als je meer wilt weten: Het dramadriehoek-model werd ontwikkeld door Stephen Karpman. Het een van de bekendste modellen binnen Transactionele Analyse (TA), een persoonlijkheidstheorie en een psychotherapeutische behandelmethode.